Họ từng nghĩ hội nghị lần này sẽ diễn ra theo kịch bản quen thuộc: Mỹ và các đồng minh tập trung công kích vào Trung Quốc, khiến họ phải một mình chống đỡ lại một loạt các phàn nàn. Nhưng năm nay, trong khi cuộc thương chiến Mỹ-Trung leo thang đang đe dọa đến sự tăng trưởng của toàn cầu, các lãnh đạo châu Á lại phê phán một số mặt trái trong đòn tấn công của chính quyền Washington nhằm vào Bắc Kinh.

Thương chiến Mỹ-Trung gây ảnh hưởng tới nhiều nước châu Á. Ảnh: chinaimportal

Thủ tướng Singapore Lý Hiển Long trong bài phát biểu khai mạc đã kêu gọi Mỹ chấp nhận sự trỗi dậy của Trung Quốc và hạ thấp mối đe dọa mà Huawei đặt ra. Trong khi đó, một bộ trưởng của Myanmar cho rằng, những cảnh báo của Mỹ về chính sách “ngoại giao bẫy nợ” là “thổi phồng”. Hầu hết các nước châu Á đều muốn cuộc chiến thương mại kết thúc.

Nhiều nước châu Á lo ngại rằng, một cuộc đụng độ giữa hai siêu cường kinh tế Mỹ-Trung sẽ làm tổn thương các nước nhỏ hơn, nhiều nước trong số này dựa vào việc xuất khẩu để thúc đẩy sự tăng trưởng kinh tế và tạo ra việc làm cho hàng triệu người. Và dù các nước châu Á coi vai trò của Washington là cần thiết để có thể kiềm chế sức mạnh của Bắc Kinh, nhưng họ cũng lo ngại ông Trump đang đi quá xa khi cố gắng ngăn chặn sự trỗi dậy của Trung Quốc.

Tháng trước, ông Trump đã quyết định đưa Tập đoàn Huawei, một trong những công ty quan trọng nhất về chiến lược của Trung Quốc vào danh sách đen. Điều này đã làm sôi động các thị trường toàn cầu, vốn đang cố gắng làm giảm tác động từ mức đánh thuế cao hơn trong cuộc chiến thương mại kéo dài hơn một năm qua, hiện đang có nguy cơ làm tăng chuỗi cung ứng toàn cầu.

Ngoài ra, Trung Quốc đã đe dọa sẽ trả đũa Mỹ bằng một danh sách đã được danh sách các công ty “không đáng tin cậy”, mà điều này có thể gây ảnh hưởng đến hàng ngàn công ty của nước ngoài. Hôm thứ Bảy 1/6 Bắc Kinh cho biết, nước này đã mở một cuộc điều tra nhằm vào công ty chuyển phát nhanh FedEx, sau khi có những cáo buộc công ty này cung cấp các gói bưu phẩm sai. Công ty này sau đó đã phải xin lỗi.

Các nước châu Á hiện đang bị kẹt giữa hai cường quốc. Một bên, họ đang đối mặt với áp lực từ phía Mỹ buộc những nước này phải tẩy chay thiết bị của Huawei khi triển khai mạng 5G. Ngược lại, phía Trung Quốc lại thu hút những nước này bằng những lời hứa hẹn sẽ cung cấp nguồn vốn giúp họ xây dựng cơ sở hạ tầng như cảng nước sâu và đường sắt cao tốc. Nhưng điều đó lại đặt ra một vấn đề khác: Làm sao để họ có đủ khả năng để tăng chuỗi giá trị và mang lại sự tăng trưởng trong tương lai?

“Một số, nếu không muốn nói là tất cả các nước trong khu vực, đều có thể lo ngại về rủi ro an ninh khi sử dụng các thiết bị công nghệ của Huawei, nhưng có những vấn đề khác khiến cho họ phải cân nhắc. Xét về mặt chi phí, những lời mời chào về cơ hội phát triển cơ sở hạ tầng từ Trung Quốc hấp dẫn hơn”, chuyên gia Collin Koh Swee Lean thuộc Trường Nghiên cứu Quốc tế S. Rajaratnam ở Singapore nhận định.

Trong bài phát biểu của mình tại diễn đàn Shangri-La cuối tuần trước, quyền Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ Patrick Shanahan đã cố gắng xóa đi sự băn khoăn của các đại biểu tham gia diễn đàn khi ông cho biết, Washington đã tăng gấp đôi ngân sách cho quỹ đầu tư cơ sở hạ tầng trong khu vực lên 60 tỷ USD, nhằm cạnh tranh với Bắc Kinh. Ông so sánh tầm nhìn của Mỹ về một khu vực “tự do và cởi mở”, nơi mà “sức mạnh quyết định vị trí và các khoản nợ quyết định số phận”.

Nhưng với nhiều nước châu Á, tiền của Mỹ không đủ để đáp ứng nhu cầu của họ, và các khoản tiền này thường đi kèm với nhiều sự ràng buộc. Ví dụ, Myanmar nhận định Trung Quốc là quốc gia duy nhất sẵn sàng hỗ trợ tài chính cho dự án xây dựng một cảng nước sâu và khu công nghiệp trên bờ biển gần Bangladesh.

“Cuối cùng, quyền quyết định chấp nhận hay từ chối những khoản tiền như vậy lại thuộc về nước nhận chứ không phải từ Trung Quốc”, cố vấn an ninh quốc gia Malaysia Thaung Tun nói, bác bỏ lo ngại rằng Bắc Kinh sẽ khiến nước này “dính bẫy nợ” để đạt được những lợi ích về chiến lược.

Những đánh giá về Huawei cũng tương tự. Nhiều nước trên thế giới đang xây dựng mạng 5G, điều này sẽ tăng cường cho kinh tế hiện đại như kết nối từ xe tự lái, nhà thông minh cho đến thuốc men tiên tiến. Quan chức thuộc Bộ Ngoại giao Mỹ Andrea L. Thompson cho rằng, cần nhiều thời gian để thuyết phục các quốc gia trong khu vực tránh sử dụng công nghệ của Huawei.

“Không phải tự nhiên mà Huawei chào hàng với giá thấp nhất. Nếu bạn chấp nhận để mạng của mình trở thành mạng bẩn và không đáng tin cậy, bạn sẽ phải trả một cái giá tương ứng”, bà Thompson phát biểu tại diễn đàn Shangri-La.

Nhiều nước châu Á bất chấp vấn đề an ninh vẫn muốn dùng thiết bị của Huawei. Ảnh: baalis

Tuy nhiên, nhiều nước châu Á không thực sự tin vào lập luận này của Mỹ. Thủ tướng Malaysia Mahathir Mohamad đã ca ngợi Huawei vào tuần trước, và ông tuyên bố Malaysia sẽ dùng công nghệ của Huawei nhiều nhất có thể. Còn ông Rufino Lopez Jnr, một quan chức thuộc Hội đồng An ninh Quốc gia Philippines nói hôm 2/6 rằng, thật khó để biết liệu tập đoàn Apple của Mỹ có tiềm ẩn các rủi ro bảo mật tương tự Huawei hay không. “Bạn chẳng thể biết chắc điều này”, ông nói.

Nhưng điều này không đồng nghĩa với việc các nước châu Á đang dang rộng vòng tay với Trung Quốc. Các diễn giả tại Đối thoại Shangri-La đã chỉ trích hành động quyết liệt của Trung Quốc tại vùng biển tranh chấp thuộc khu vực Đông Nam Á, nhất là những yêu sách về chủ quyền phi lý và những động thái có thể gây cản trở quyền tự do hàng hải trong khu vực.

Tuy nhiên, những phản ứng không quá quyết liệt này của lãnh đạo một số nước châu Á cho thấy, những nước này vẫn cần tận dụng sự phát triển của Trung Quốc để đạt được lợi ích kinh tế nhưng họ không muốn phụ thuộc vào Bắc Kinh đến mức Trung Quốc có thể gây ảnh hưởng chính trị đến đất nước của họ. Việc đảm bảo sự cân bằng trong mối quan hệ như vậy hoàn toàn trái ngược với các chính sách quyết liệt mà Washington đang sử dụng.

“Các nước trong khu vực không thể hoàn toàn đứng về phía Mỹ. Họ ở trong cùng khu vực với một láng giềng hùng mạnh nên họ luôn phải thực tế và linh hoạt”, ông Lynn Kuok, một học giả thuộc Trung tâm Trung Quốc Paul Tsai nhận định.

Tuấn Trần

Trực tiếp bóng đá Hà Lan vs Anh: Bán kết EURO 2024

Với việc Mỹ tăng cường hiện diện quân sự trong khu vực, và Iran vượt quá các giới hạn đã cam kết trong thỏa thuận hạt nhân năm 2015, nguy cơ tính toán sai dẫn đến chiến tranh rất dễ xảy ra dù cả Mỹ và Iran không mong muốn, theo báo Bloomberg.

Căng thẳng bùng phát thế nào?

Vào tháng 5/2018, Tổng thống Donald Trump rút Mỹ khỏi thỏa thuận năm 2015 mà Iran ký với nhóm P5+1 (Mỹ, Anh, Pháp, Nga, Trung Quốc và Đức). Theo thỏa thuận này, Iran đồng ý với các giới hạn đặt ra đối với chương trình hạt nhân của mình để được nới lỏng cấm vận mà các nước áp đặt vì lo Tehran tìm cách phát triển bom hạt nhân.

Tổng thống Trump cho rằng ông có thể giành được một thỏa thuận tốt hơn từ Iran và bắt đầu tái áp đặt cấm vận cũ kết hợp bổ sung cấm vận mới.

Vào tháng 5/2019, Mỹ tăng cường áp lực bằng cách cho phép các miễn trừ hết hạn (trong đó cho phép 8 chính phủ mua dầu của Iran). Mục đích của chính quyền Trump là đưa xuất khẩu dầu của Iran về con số 0.

Iran bị tác động ra sao?

Iran hiện đang sản xuất dầu với tốc độ chậm chưa từng có kể từ năm 1986, khiến cho cấm vận trở thành một trong những thách thức lớn nhất mà nền kinh tế này phải đối mặt kể từ cuộc cách mạng năm 1979. Cấm vận càng tiếp sức cho lạm phát và làm suy yếu sự ủng hộ trong nước dành cho chính quyền của Tổng thống Hassan Rouhani.

Người Iran cảm thấy bị lừa. Thỏa thuận hạt nhân được kỳ vọng mang lại các lợi ích kinh tế cho Iran nhưng các đòn cấm vận trở lại của Mỹ đã đập tan niềm hy vọng đó.

Iran làm gì để đáp trả?

Iran tuyên bố sẽ không ngồi yên khi bị Mỹ trừng phạt. Nước này cho biết đã vượt qua các giới hạn nêu trong thỏa thuận về mức độ làm giàu uranium và trữ lượng uranium làm giàu. 

Tehran cũng bác bỏ mọi cáo buộc của Mỹ rằng nước Cộng hòa Hồi giáo đã thực hiện một loạt vụ tấn công tàu dầu ở Vùng Vịnh thời gian qua.

Hồi tháng 7, Tehran bắt một tàu dầu Anh sau khi tàu Grace 1 chất đầy dầu lửa Iran bị chặn giữ ngoài khơi Gilbratar vì nghi chở dầu tới Syria vi phạm lệnh cấm của EU. Grace 1, hiện đã được đổi tên thành Adrian Darya 1, đã được trả tự do cách đây ít ngày, khiến Mỹ cảnh báo sẽ trừng phạt bất kỳ bên nào trợ giúp con tàu.

Mỹ ngăn các nước giao thương với Iran thế nào?

Cùng với chiến dịch cấm vận, Mỹ dựa vào vai trò nòng cốt mà các ngân hàng Mỹ và đồng đôla đang đảm trách trong nền kinh tế toàn cầu. Bất kỳ quốc gia, tập đoàn hay ngân hàng nào vi phạm các điều khoản cấm vận của Washington thì sẽ bị phong tỏa tài sản trên đất Mỹ hoặc mất khả năng chuyển tiền tới hoặc thông qua các tài khoản ở Mỹ.

Về bản chất, chính quyền Trump đã đặt cược rằng các nước, các ngân hàng và doanh nghiệp trên thế giới sẽ chọn làm ăn với Mỹ hơn là Iran. Điều này đã được chứng minh là đúng vì hầu hết các công ty châu Âu lớn đều tránh xa Iran.

Các nước châu Âu đã làm gì?

Các bên châu Âu tham gia ký kết thỏa thuận hạt nhân Iran năm 2015 đã nghĩ ra một cơ chế đặc biệt để tạo thuận lợi cho thương mại với Iran mà sẽ phá vỡ hệ thống tài chính toàn cầu mà Mỹ đang chi phối. Ý tưởng này cơ bản bắt nguồn từ việc sử dụng một hệ thống trao đổi, trong đó Iran sẽ tích lũy tín dụng cho xuất khẩu của nước này tới châu Âu rồi dùng để mua hàng từ các doanh nghiệp châu Âu. Nhưng cơ chế này, được gọi là Instex, tỏ ra không hiệu quả.

Tại sao ông Trump phản đối thỏa thuận hạt nhân Iran?

Ông Trump muốn đảm bảo Iran "không bao giờ" có được vũ khí hạt nhân. Ông cũng phàn nàn thỏa thuận không giải quyết được những gì ông coi là hành xử ác ý của Iran ở Trung Đông, sự hỗ trợ cho khủng bố hoặc chương trình tên lửa đạn đạo của nước này.

Lịch sử giữa Mỹ và Iran trải qua những gì?

Bất đồng giữa hai nước bắt nguồn từ việc Mỹ hậu thuẫn cho cuộc đảo chính năm 1953 lật đổ Thủ tướng Muhammad Mossadeg để tái lập vương triều Shah Mohammad Reza Pahlavi thân phương Tây. Khi cách mạng Hồi giáo Iran nổ ra, các sinh viên chiếm đại sứ quán Mỹ ở Tehran và bắt 52 người Mỹ làm con tin trong hơn một năm, yêu cầu Mỹ trả lại vua Shah trốn sang đó.

Đáp trả, Washington cắt đứt các quan hệ, bắt đầu cấm vận Iran và tăng dần trừng phạt theo năm tháng. Washington thậm chí liệt Tehran vào diện bảo trợ khủng bố từ năm 1984.

Tháng 4 vừa qua, chính quyền Trump "dán nhãn" tổ chức khủng bố cho Lực lượng Vệ binh Cách mạng Hồi giáo Iran (IRGC).

Rủi ro trong xung đột hiện nay?

Các quan chức châu Âu thường xuyên nhắc lại việc họ không thể ngăn chính quyền Tổng thống George W. Bush khởi xướng cuộc chiến Iraq năm 2003 như một lý do có sức nặng để cứu vãn thỏa thuận Iran.

Các lãnh đạo Mỹ và Iran tuyên bố họ không muốn chiến tranh, nhưng giới chuyên gia lo ngại chỉ một tính toán sai lầm là có thể nhanh chóng gây leo thang tình hình.

Chẳng hạn, hồi tháng 6, Mỹ suýt không kích Iran để trả đũa việc Tehran bắn hạ máy bay do thám không người lái của Hải quân Mỹ. Tổng thống Trump đã hủy chiến dịch vào phút chót với lập luận nó có thể cướp mạng sống của khoảng 150 người.

Thanh Hảo 

Các nhà quan sát đang theo dõi trong sự kinh ngạc, và các tờ báo tài chính Mỹ tràn ngập các bài bình luận về tác động mà cuộc xung đột đang gây ra đối với người tiêu dùng. Một số nghiên cứu cho rằng chiến tranh thương mại có thể sẽ tiêu tốn thêm của các hộ gia đình Mỹ tới 1.000USD mỗi năm.

Người đứng đầu Nhà Trắng biết rõ mình đang làm gì.

Tuy vậy, quan điểm của ông Trump là ông đang thực hiện những lời hứa đã đưa ra trong chiến dịch tranh cử, rằng ông sẽ kích thích ngành sản xuất trong nước bằng cách khuyến khích người dân mua sản phẩm của Mỹ. Về ngắn hạn, chi phí có thể sẽ tăng, song khi việc sản xuất dần được đưa trở lại Mỹ, giá cả sẽ ổn định và lượng công ăn việc làm sẽ tăng lên.

Các nhà kinh tế tỏ ra nghi ngờ luận điểm này. Thay vì kích thích sản xuất, các mức thuế của ông Trump nhiều khả năng sẽ làm tăng chi phí cho các nhà sản xuất đến từ Mỹ, những người phụ thuộc vào chuỗi cung ứng toàn cầu. Các công ty nhỏ hơn sẽ bị ảnh hưởng nặng nề nhất, và các tập đoàn lớn hơn nhiều khả năng sẽ thay thế việc nhập khẩu từ Trung Quốc sang các nước Nam Á hoặc Đông Nam Á.

Hầu hết các nhà quan sát đều đồng ý rằng, chiến tranh thương mại sẽ dẫn đến sự tụt giảm trong số lượng việc làm, đặc biệt tập trung ở các bang mà ông Trump sẽ phải phụ thuộc vào đáng kể trong cuộc đua tái tranh cử, như Iowa và Michigan. Tỉ lệ công ăn việc làm và đầu tư kinh doanh đã chững lại kể từ khi cuộc chiến thương mại bắt đầu. Nước Mỹ đang đứng bên bờ vực suy thoái, và sự kết hợp giữa chi phí tăng cao và niềm tin suy giảm từ cuộc thương chiến hoàn toàn có thể sẽ kéo nền kinh tế này xuống vực thẳm.

Ví von cuộc chiến thương mại như một hành động tự huỷ hoại là khá phù hợp với câu chuyện chung của chính quyền Nhà Trắng đương nhiệm. Mặc dù có một sự thống nhất lưỡng đảng rằng, Washington cần phải đương đầu với sức mạnh kinh tế của Trung Quốc, song hầu hết các chuyên gia tài chính nghĩ rằng ông Trump đã toan tính sai khi bắt đầu một cuộc chiến thương mại với nền kinh tế lớn thứ hai thế giới. Với thái độ tự tin tuyệt đối vào bản thân, ông đang đẩy kinh tế Mỹ vào tình thế hiểm nghèo, và rất nhiều khả năng là cả cơ hội có được một nhiệm kỳ thứ hai của ông.

Tuy nhiên, niềm tin vào các lợi ích của thương mại tự do và xu thế toàn cầu hoá đã khiến rất nhiều nhà kinh tế bỏ quên tính chất chính trị trong thương mại và sự kiểm soát. Ông Trump biết mình đang làm gì: ông đang đặt cược sự nghiệp chính trị của mình vào việc bảo vệ quyền lực tối cao của nước Mỹ.

Chiến thuật thương chiến của ông Trump xuất phát từ cái nhìn về lịch sử nước Mỹ.

Câu khẩu hiệu trong chiến dịch tranh cử của đương kim Tổng thống – “Đưa nước Mỹ vĩ đại trở lại” – được dựa trên khái niệm về sự suy tàn của đế chế Mỹ. Ông Trump muốn đánh thức niềm tin trong người dân Mỹ rằng Mỹ từng là một cường quốc ưu việt của thế giới, với quân đội, kinh tế và sức mạnh văn hoá không ai sánh bằng. 

Tuy nhiên, ông Trump và những người ủng hộ “Nước Mỹ trên hết” tranh luận rằng các chính quyền tổng thống mang tư tưởng tự do sau đó đã làm suy yếu nền tảng của đế chế Mỹ. Họ đã giảm ngân sách quân sự, tạo ra đầy rẫy những lỗ hổng ở biên giới Mỹ, và bằng cách khuyến khích thương mại tự do, đã cho phép các đối thủ kinh tế mới xuất hiện. Theo cái nhìn của ông Trump về lịch sử, nước Mỹ đã trở nên yếu ớt, lười biếng và cần phải khôi phục hào quang từng có của mình.

Có vẻ như, cách nghĩ này của người đứng đầu Nhà Trắng về nước Mỹ là không đúng. Sức mạnh của Mỹ gần như vẫn không có đối thủ. Họ có ngân sách quốc phòng lớn nhất thế giới, lớn hơn cả 7 nước đứng sau cộng lại. GDP đầu người của họ là 60.000USD, so với 9.000USD của Trung Quốc. Tuy nhiên, đây là chiến thuật của ông Trump nhằm đánh vào tư tưởng của người Mỹ, khiến họ tưởng rằng sự thịnh vượng của họ đang đổ sụp – đi kèm với tình trạng đình trệ hậu khủng hoảng và một bức tranh lớn hơn về vị thế của nước Mỹ trên bản đồ thế giới.

Bằng cách tập trung câu chuyện vào sự đi lên của Trung Quốc, và rộng hơn là việc Mỹ không còn nắm vị trí độc tôn, không đối thủ mỗi khi phô diễn sức mạnh ở nước ngoài, đặc biệt là ở khu vực châu Á – Thái Bình Dương, đã cho phép ông Trump đưa vấn đề nội bộ của nước Mỹ ra nước ngoài. Vấn đề với ông hay các nghị sĩ đảng Cộng hoà khác không phải là mức lương, hay y tế, hay bạo lực súng đạn – mà là việc nền kinh tế lớn nhất thế giới đã để cho vị trí bá chủ của mình bị thách thức, vị trí bá chủ cho phép họ chi phối mọi quyết định trong các vấn đề của thế giới.

Chiến thuật của ông Trump dường như khá “khó nuốt”, nhưng chắc chắn nó không điên rồ hay phi lý. Nếu người Mỹ muốn chống lại chiến thuật này, thì thay vì giễu cợt, họ sẽ phải sớm nhìn nhận nó một cách nghiêm túc nhất.

Anh Thư