Những tranh cãi không hồi kết

Công bằng mà nói, lãnh VASS đã tổ chức họp báo khá chuyên nghiệp và cởi mở. Họ nêu ra các vấn đề đã được chuẩn bị trước cũng như sẵn sàng trả lời các câu hỏi của phóng viên ngay tại hiện trường.

Bốn điểm cộng chia đều cho tất cả các bên liên quan trong câu chuyện này vì sự phản ứng nhanh nhẹn và khá hợp lý của họ: cộng đồng mạng, các nhà báo, Bộ GD-ĐT và chính GASS.

GS Võ Khánh Vinh, Giám đốc Học viện Khoa học Xã hội giải thích tại buổi họp báo. Ảnh: Lê Văn

Chuyện các đề tài tiến sĩ (TS) trong ngành khoa học xã hội ở Việt Nam có tên khá “bình dân” đã thỉnh thoảng bị “soi” bởi cộng đồng mạng trong thời gian qua. Câu chuyện thực sự gây ngạc nhiên và tạo ra sự quan tâm lớn khi cộng đồng mạng đưa ra các thống kê về số lượng lớn luận ánTS được hoàn thành trong thời gian ngắn và có nhiều tên đề tài dường như gợi ý các vấn đề được nghiên cứu chưa xứng tầm luận án TS.

Chuyện tranh luận về “tầm vóc” và “sự quan trọng” của các vấn đề nghiên cứu (cho nghiên cứu TS hay khi tác giả gửi báo đăng trên các tạp chí khoa học) là chuyện xảy ra thường xuyên của giới hàn lâm. 

Kể cả khi đã đồng ý với nhau về sự quan trọng của vấn đền ghiên cứu thì kết quả và khám phá khoa học thế nào là đủ “tầm” luôn là chuyện gây tranh cãi và câu trả lời dù thế nào cũng do các cá nhân (hội đồng chấm luận án hay các biên tập viên (editor) của tạp chí khoa học) quyết định và tất nhiên là không thể tránh khỏi sai sót và tranh cãi nếu có.

Vì thế, các tranh luận về tầm quan trọng của các đề tài luận án TS (được đề cập trên mạng và báo chí) sẽlà chuyện không có hồi kết. 

Điều này đặc biệt khó vì các hội đồng chấm luận án đã theo đúng “quy trình” như đã được trình bày từ lãnh đạo GASS. Tôi cũng tin rằng các GS/TS của viện đủ hiểu biết và tuân thủ các quy trình đấy. Vấn đề thứ 2 liên quan đến chất lượng các luận án TS cũng không đơn giản hơn, khi các hội đồng chấm luận án gồm các GS nhiều kinh nghiệm.

Hai vấn đề để ngỏ

Tuy nhiên, tôi muốn bàn một chút về nội dung cuộc họp báo. Các câu hỏi về quy trình đào tạo, nhìn chung lãnh đạo VASS và GASS đã trả lời thỏa đáng. 

Tôi chỉ đặc biệt quan tâm 2 câu hỏi gần cuối cuộc đối thoại do nhà báoThanh Niên và một nhà báo khác từ VietNamNet. 

Câu hỏi từ báo Thanh Niênliên quan đến chuyện các GS (đặc biệt từ các ĐH có uy tín) thường có quỹ nghiên cứu để hỗ trợ NCS TS, nhằm tìm kiếm ứng viên tốt nhất thay vì mong đợi tiền học phí từ NCS; trong khi câu hỏi từVietNamNetliên quan đến công bố quốc tế.

Cả 2 câu hỏi đều gây ra ít nhiều “lúng túng” cho lãnh đạo viện. 

Một ý khá thú vị được đề cập liên quan đến chuyện viện thường trích các chương của các luận án để làm thành các đềtài khoa học (nhằm có thêm kinh phí nghiên cứu!).

Câu trả lời về công bố quốc tế cũng gây tranh cãi vì thông tin viện có 400 công bố quốc tế trong 5 năm gần đây (không rõ các công bố đăng trên tạp chí quốc tế nào trừ khi viện cung cấp danh sách các công bố này để cộng đồng có thêm phản biện).

Đi vào vấn đề chuyên môn, các phản hồi về 2 luận án được đề cập nhiều trên mạng và báo chí (“Đặc điểm giao tiếp với dân của Chủ tịch Ủy ban nhân dân xã” và "Hành vi nịnh trong tiếng Việt") đều khẳng định tính “khoa học” và “thực tiễn” cao của cả 2 đề tài. 

Mặt khác một đề tài được hướng dẫn bởi một GS “đầu ngành” được đề cập là một trong "4 tứ trụ" của chuyên ngành. Trong các tranh luận có tính khoa học thế này thì các luận chứng khoa học nên được đề cao thay vì tập trung vào chuyện đối tượng là một “nhà khoa học lớn”.

Như đã nói ở trên, cả chuyện đề tài và chất lượng các luận án TS đã hoàn thành sẽ là vấn đề khó có hồi kết khi đem ra tranh luận hay “hậu kiểm”.

Tôi chỉ muốn đề cập đền một đặc trưng của nghiên cứu khoa học: Các kết quả khoa học tốt thường “không có biên giới”vì nó thường là các khám phá ra các quy luật có tính phổ quát. 

Chuyện đưa các nghiên cứu trong ngành KHXH của VN về “gần với cuộc sống”,“không viển vông” như được đề cập từ các lãnh đạo viện là các ý dễ gây tranh cãi. Chỉ e rằng khi các vấn đề nghiên cứu (đặc biệt ở mức TS), khi được “bình dân hóa” quá mức để phù hợp (và “hữu ích”?) với tình hình và hoàn cảnh của VN(như các vấn đề liên quan đến tổ chức phường xã) thì sẽ khó dẫn đến các quy luật phổ quát giúp các công trình khoa học có giá trị.

Vấn đề thứ hai liên quan đến công bố quốc tế.Giới hàn lâm ai cũng biết (lãnh đạo GASS cũng thừa nhận) tầm quan trọng của việc khẳng định uy tín của các cơ sở đào tạo và giá trị của các nghiên cứu khoa học qua việc đăng tải các công trình khoa học trên các tạp chí hàng đầu hay sách in từ các nhà xuất bản quốc tế có uy tín.

Vì thế, dù quá trình khám phá và đăng tải các kết quả nghiên cứu trong ngành KHXH trên các tạp chí có uy tín thường chậm và khó khăn hơn so với các ngành KHTN, không nên lấy đó làm lý do để từ chối hay trì hoãn cho việc tham gia tích cực vào các hoạt động hàn lâm thời toàn cầu hóa như công bố quốc tế.

Điều này đặc biệt quan trọng khi VN đang ngày càng tham gia sâu rộng vào các sân chơi lớn như TPP hay phải giải quyết các thách thức mang tính toàn cầu như chủ quyền trên Biển Đông, hay các vấn đề biến đổi khí hậu. Chúng ta nên có các nghiên cứu trong các ngành KHXH đạt tầm vóc toàn cầu để dẫn dắt quá trình hoạch định chính sách và phát triển của VN.

Một chuyện nữa: Nên chăng có chính sách phù hợp để các nhà nghiên cứu trẻ được đào tạo bài bản từ phương Tây và có hiểu biết tốt về các thành tựu KHXH của nhân loại, tham gia nhiều hơn và có chỗ đứng trong nước để họ có thể phát huy khả năng trong sân chơi nghiên cứu KHXH?

Điều đó sẽ giúp phát huy thế mạnh tương trợ của nhiều thế hệ các nhà nghiên cứu (kinh nghiệm, quan hệ và sức trẻ và sáng tạo), sử dụng hiệu quả các quỹ nghiên cứu khoa học và giúp chúng ta hội nhập nhanh hơn với cộng đồng KHXH toàn cầu.

PGS Lê Bảo Long(Canada)

Khi thấy phản ứng gượng gạo của những người có mặt, Thành Long lập tức sửa lại: “Xin lỗi mọi người, tiếng phổ thông của tôi không được tốt lắm. Ý tôi là rất vui khi được hợp tác với diễn viên xuất sắc thế này”.

Mặc dù đã kịp “chữa cháy” nhưng phát ngôn của Thành Long vẫn khiến cộng đồng mạng “dậy sóng”. Nhiều người cho rằng Thành Long không nên nói những lời “sát thương” đồng nghiệp trước công chúng như vậy. “Những lời nói này chẳng phải sẽ khiến các diễn viên đóng cùng Thành Long phải chịu tổn thương hay sao?”, một tài khoản chia sẻ.

Tuy nhiên, cũng có không ít ý kiến cho rằng đây chỉ là sự cố lỡ lời và nam diễn viên không hề có ý chê bai bạn diễn. Hai diễn viên Lưu Hạo Tồn và Quách Kỳ Lân cũng không có phản ứng gì trước câu nói vô ý này của đàn anh.

Sau 3 năm vắng bóng, Thành Long tái xuất màn ảnh rộng với bộ phim Long mã tinh thầncùng 2 diễn viên trẻ Lưu Hạo Tồn và Quách Kỳ Lân. Bộ phim gợi nhắc đến sự nghiệp đóng phim hành động - võ thuật của Thành Long và được ra rạp vào đúng dịp sinh nhật lần thứ 69 của nam diễn viên. Tuy nhiên, mặc cho bộ phim quy tụ dàn sao Hoa ngữ đình đám và được đầu tư công phu, Long mã tinh thầnvẫn trở thành "bom xịt" với doanh thu ảm đạm.

Ngoài nội dung phim không có tính đột phá, nữ chính Lưu Hạo Tồn cũng là một trong những lý do khiến khán giả xứ Trung không mấy mặn mà với Long mã tinh thần. Với sự nâng đỡ của đạo diễn Trương Nghệ Mưu, Lưu Hạo Tồn nhanh chóng nổi tiếng trong làng giải trí Trung Quốc. Tuy nhiên, đời tư ồn ào của cô khiến nhiều người "quay lưng". Lưu Hạo Tồn nhiều lần vướng lùm xùm vì phát ngôn tự cao, xem thường đàn chị.

Từ khi hạ cánh tại Bắc Kinh ngày 30/5, Musk đã gặp các bộ trưởng ngoại giao, thương mại, công nghiệp. Ông ăn tối với Zeng Yuqun, Chủ tịch nhà cung ứng pin xe điện CATL. Không rõ nội dung của các cuộc gặp là gì. Bộ trưởng công nghiệp chỉ chia sẻ Musk và ban lãnh đạo công ty đã trao đổi quan điểm về phát triển xe điện và xe thông minh. Bộ trưởng thương mại cho biết đã có thảo luận về việc phát triển của Tesla trong nước.

Thông tin ít ỏi như vậy không thể ngăn được sự cuồng nhiệt của người dân Trung Quốc đối với CEO Tesla. Một cư dân mạng bình luận: “Ông ấy là ngôi sao toàn cầu”. Người khác bày tỏ: “Elon Musk thật tuyệt vời, ước gì Trung Quốc có ai đó như Elon Musk”.

Máy bay cá nhân của Musk rời Bắc Kinh vào chiều 31/5 để đến Thượng Hải, nơi Tesla đặt nhà máy, theo nhà cung cấp dữ liệu chuyến bay Variflight. Nguồn tin của Reuters cho biết ông đến đây để gặp gỡ công nhân viên.

Chuyến thăm không báo trước của Musk là chuyến thăm mới nhất của một CEO công nghệ Mỹ tới Trung Quốc từ khi chính sách zero-Covid được dỡ bỏ và tái mở cửa biên giới. CEO Apple Tim Cook đến đây vào tháng 3, còn CEO JPMorgan Jamie Dimon và CEO Starbuck Laxman Narasimhan cũng có mặt trong tuần này.

Dù vậy, khác với những người khác, chuyến đi của Musk trở thành chủ đề nóng trên mạng xã hội. Ông nổi tiếng bất chấp căng thẳng Mỹ - Trung ngày một leo thang. Ngay cả thực đơn 16 món tại nhà hàng Man Fu Yan, nơi ông dùng bữa với Zeng, cũng rất hấp dẫn. Thực đơn được minh họa bằng hai chú ngựa (chơi chữ tên tiếng Trung của Musk), mô tả Tesla là “hắc mã”, nổi bật so với các hãng xe hơi truyền thống.

Trái ngược với sự săn đón của cộng đồng mạng và sở thích “tạo nét” trên Twitter, Musk chưa có phát ngôn chính thức nào trong suốt chuyến đi. Twitter bị cấm tại Trung Quốc.

Đây là chuyến thăm đầu tiên của Musk đến Trung Quốc sau 3 năm, diễn ra trong bối cảnh Tesla đối diện với cạnh tranh khốc liệt từ các hãng xe điện nội địa và một số điều không chắc chắn về kế hoạch mở rộng nhà máy tại Thượng Hải. Nhà máy sản xuất hơn 700.000 xe Model Y và Model 3 năm ngoái, chiếm hơn một nửa sản lượng toàn cầu.

Các nhà đầu tư muốn biết nhà chức trách Trung Quốc có thông qua các tính năng hỗ trợ lái xe nâng cao của Tesla hay không. Chúng đã có mặt tại Mỹ như một phần của bộ phần mềm tự hành Full Self Driving với giá 15.000 USD mỗi xe.

(Theo Reuters)

Ẩn tình sau chuyến thăm Trung Quốc của Elon Musk

Bùi Hồng Đức (áo trắng) chụp ảnh cùng bạn bè ngay trở về

Hơn 2 tuổi đã biết đọc và cộng nhẩm số hàng nghìn

Đây không phải là lần đầu tiên Bùi Hồng Đức giành chiếc Huy chương Vàng trên đấu trường quốc tế. Những năm cấp 2, khi còn học tại ngôi trường Amsterdam, Đức vốn là “gương mặt quen thuộc” trong các đội tuyển quốc gia dự thi giải quốc tế ở bộ môn Toán học.

Vốn đam mê với những con số, thế giới của Đức trong những năm học này đều xoay quanh môn Toán. Cậu từng đoạt Huy chương Vàng với điểm số cao nhất trong Kỳ thi Toán học trẻ quốc tế tại Trung Quốc năm 2015; Huy chương Bạch Kim trong Kỳ thi Olympic Toán học châu Á – Thái Bình Dương năm 2014; …

Hồng Đức từng được nhận xét là “học sinh xuất sắc về Toán, có nhiều ý tưởng lạ và lời giải sáng tạo; tính tập trung cao, rất kiên nhẫn trong việc tìm hướng giải và khả năng tính toán rất tốt”.

Thế nhưng, bước ngoặt khiến Đức đến với môn Tin học lại bắt đầu từ những năm lớp 9.

Vì nhà ngay sát Trường THPT chuyên Khoa học Tự nhiên nên Đức thường sang trường chơi. Mỗi lần sang trường, cậu học trò trường Amsterdam lại được thầy Hồ Đắc Phương gọi vào học. Hai thầy trò cùng nói chuyện với nhau rồi từ lúc nào, Đức bỗng yêu tha thiết môn Tin học.  

Nhìn thấy tiềm năng của Đức, thầy Phương đã thuyết phục trò thi vào chuyên Tin, Trường THPT chuyên Khoa học Tự nhiên.

Hồng Đức được gia đình chào đón tại sân bay

Đúng như điều thầy mong đợi, ngay từ năm học lớp 10, cậu học trò nhỏ đã đoạt giải Nhất trong kỳ thi HSG quốc gia môn Tin. Cùng với sự dìu dắt của các thầy cô bộ môn, kỳ thi lần này, cậu “ẵm” luôn tấm Huy chương Vàng quốc tế khi còn đang học lớp 11.

Kể về con trai, anh Bùi Hồng Cường tự hào cho biết: “Trước giờ Đức tham gia rất nhiều cuộc thi. Con thường thi đấu ở các môn Toán và Tin học. Kỳ thi lần nào con cũng luôn đoạt giải cao nhất”.

Anh kể, ngay từ nhỏ Đức đã sớm bộc lộ năng khiếu học toán và khả năng quan sát, tư duy nhanh nhạy. Từ năm hai tuổi rưỡi, Đức đã có thể đọc chữ và cộng nhẩm tới số hàng nghìn. Đến khi lên 3, những thao tác này đã được Đức làm thành thạo.

Trong các hoạt động vui chơi, Hồng Đức chỉ thích lựa chọn những trò đòi hỏi tư duy logic và cần khả năng tính toán, quan sát như chơi rubic hay xếp hình,…

Thấy con có năng khiếu học các môn tự nhiên, vợ chồng anh Cường tạo mọi điều kiện để con phát huy năng lực.

Đầu tư về giáo dục luôn được gia đình ưu tiên hàng đầu

Anh Cường vốn là giảng viên Trường ĐH Dược Hà Nội; còn vợ của anh – chị Phạm Thị Hoa là giáo viên phổ thông. Là những người làm trong lĩnh vực giáo dục, anh chị luôn dành ưu tiên hàng đầu cho việc học của con cái.

“Đức và bố khá thân nhau. Hai bố con thường cùng nhau lên thời gian biểu hàng ngày, hàng tuần và luôn nghiêm túc thực hiện. Thường thì bố sẽ để Hồng Đức tự sắp xếp thời gian học hợp lý và không gò ép; nhưng Đức lại luôn thực hiện theo những gì bố gợi ý cho”, chị Hoa kể.

Theo chị Hoa, đối với việc học của con cái, trong gia đình, anh chị chỉ đóng vai trò định hướng như "con yêu thích điều gì, con sẽ đặt mục tiêu ra sao trong thời gian tới",…. còn lại con sẽ được tự quyết định mọi việc theo khả năng của mình.

“Tôi không bao giờ can thiệp quá nhiều vào chuyện của con. Con đam mê gì, chúng tôi thường để con theo cái đó, miễn sao con vẫn đi theo đúng lộ trình đã vạch ra là được”.

Nhờ vậy, Đức luôn được tự mình trải nghiệm và học trong sự thoải mái, không bị gò bó hay ép buộc.

“Đức là một đứa trẻ thông minh. Con sống nội tâm và làm việc rất logic. Mọi thứ con đều có thể mày mò tự học được nên bố mẹ cũng không phải quá bận tâm”, chị Hoa nói.

Chị Phạm Thị Hoa vốn là giáo viên phổ thông. Chị luôn dành ưu tiên hàng đầu cho việc học của con cái.   

Ngoài học giỏi Tin học, Hồng Đức còn rất yêu thích môn tiếng Anh. Đây cũng là môn học duy nhất chị Hoa cho con đi học thêm vì "tiếng Anh chính là chìa khóa để mở ra cánh cửa của những môn học khác. Từ tiếng Anh, con có thể tra cứu nguồn học liệu và tìm kiếm những gì bản thân mình thấy tò mò. Tiếng Anh giúp con tiếp cận với cả thế giới".

Nói về con trai, anh Cường nhớ nhất hình ảnh mỗi khi đã ngồi vào bàn học thì Đức học rất say sưa. Có khi vì mải giải một bài tập nào đó, cậu có thể “trót quên” việc đi ngủ khiến thời gian học kéo dài tới hơn 12 giờ đêm. Vì vậy, hàng ngày, bố mẹ luôn phải tìm cách "giục dần" cậu đi ngủ trước cả tiếng đồng hồ.

Vào những ngày gần thi phải ngồi liên tục suốt 5 tiếng đồng hồ căng thẳng, anh Cường thường tìm cách rủ con vận động như chạy bộ hay chơi cầu lông rèn thể lực. Đức cho biết, sự sát cánh và động lực truyền từ cha chính là điều đã góp phần làm nên thành tích của cậu hôm nay.

“Bố mẹ luôn ở bên em dù có bận mải cỡ nào. Bố mẹ chưa bao giờ đặt ra áp lực em phải đứng đầu trong các cuộc thi. Bố mẹ chỉ dặn dò “Sức khỏe của con mới là điều quan trọng nhất". Cho nên, kết quả em đạt được ngày hôm nay chính là nhờ có bố mẹ luôn ở bên cạnh”, Hồng Đức chia sẻ.

Thúy Nga

Chàng trai vàng Olympic Tin học có tính cách lạ, chưa thích du học

 - Luôn quan niệm “dạy con đọc sách, rồi sách sẽ dạy con tất cả”, chị Quân khuyến khích con tự đọc mọi thứ mà con đam mê. Còn với Phúc, việc mẹ không bao giờ đặt nặng chuyện thành tích lại là điều khiến cậu cảm thấy may mắn nhất.

Con đường đến với Toán học

Năm 1990, tạp chí The Mathematical Intelligencer, một trong những tờ tạp chí nổi tiếng nhất trong giới toán học quốc tế, đăng bài phỏng vấn GS Hoàng Tụy.

Một tấm bản đồ Việt Nam được in nổi bật, trên đó đánh dấu một con đường nối liền Quảng Ngãi với vùng cực bắc, sát biên giới Trung Quốc. Đó là con đường mà Hoàng Tụy đã đi khi rời Khu Năm để lên chiến khu Việt Bắc. Đó cũng chính là con đường dẫn Ông đến với toán học. Mà có lẽ không chỉ riêng Ông, cả nền Toán học Việt Nam đã đi đến với toán học thế giới trên một con đường như thế, qua chiến tranh, qua rừng sâu, qua khó khăn, thiếu thốn, và đôi khi cả hiểm nguy.

Con đường đưa Ông từ một cậu học trò nghèo ở Quảng Nam lên đến những sáng tạo ở đỉnh cao toán học có cái gì đó thật là Việt Nam, con đường của ý chí tự lực tự cường, của sự say mê và quyết tâm, của sự khát khao làm được một cái gì đó có ích cho đất nước.

Ông sinh năm 1927 ở làng Xuân Đài (nay là Điện Quang, Điện Bàn, Quảng Nam), trong một gia đình nghèo của một dòng họ giàu truyền thống nho học và yêu nước, giòng họ đã sinh ra Hoàng Diệu, vị Tổng đốc đã tuẫn tiết khi thành Hà Nội thất thủ năm 1882.

Năm 15 tuổi, ông phải nghỉ học một năm vì ốm nặng. Nhưng thật trớ trêu, tai hoạ đó có lẽ lại là điều may mắn cho Ông: vì không thể theo học trường công, Ông phải học ở một trường tư thục, mà chủ yếu là phải tự học. Nhờ thế, Ông đã học xong trước chương trình và thi tốt nghiệp sớm được một năm!

Sau khi nhận được bằng Tú tài phần I, việc học của Ông lại bị gián đoạn vào những tháng đầu sau Cách mạng tháng Tám 1945.

Trở lại Huế tháng 2 năm 1946, chỉ trong vòng 3 tháng, Ông đã tự học và đỗ đầu trong kì thi lấy bằng Tú tài phần II. Ngay từ thời đó và cho đến tận bây giờ, ý chí và khả năng tự học phi thường của Ông vẫn làm người ta phải ngạc nhiên.

Mùa hè năm 1946, Ông đi dạy tư kiếm tiền để ra Hà Nội học đại học. Nhưng rồi được vài tháng thì việc học lại gián đoạn, khi cuộc kháng chiến toàn quốc bùng nổ. Ông trở về quê, làm giáo viên trung học ở vùng tự do Liên khu Năm; viết cuốn sách giáo khoa Hình học nổi tiếng. Cuốn sách được in ở một nhà in kháng chiến, và theo ý kiến một số nhà toán học nước ngoài, rất có thể là cuốn sách toán đầu tiên trên thế giới được xuất bản bởi một Chính phủ đang kháng chiến!

Người ta kể lại rằng, vào thời đó, trong hành trang phải rút đến mức gọn nhẹ nhất của nhiều người, có hai cuốn sách được mang theo là Thơ Tố Hữu và Hình học của Hoàng Tụy!

Năm 1949, khi Chính phủ mở một số lớp toán trình độ đại học ở vùng tự do, Ông quyết định dự thi. Cách tổ chức thi trong kháng chiến cũng thật đặc biệt. Bài ra được giao thông kháng chiến, theo những con đường trong rừng, chuyển tận tay cho các thí sinh khắp trong nước, và bài làm lại được họ chuyển đi. Mỗi bức thư như thế từ miền Trung ra Bắc thường mất chừng ba tháng. Vậy mà kì thi vẫn được tiến hành nghiêm túc, chặt chẽ.

Khi hay tin trúng tuyển, không chỉ riêng Ông mà cả huyện đều cảm thấy vinh dự! Tuy thi đỗ năm 1949 nhưng mãi đến năm 1951 Ông mới lên đường rời quê hương ra Bắc. Đó là lúc Ông phải tạm biệt người vợ mới cưới để đi theo một niềm say mê lớn suốt đời: Toán học.

Một lí do đặc biệt thôi thúc Ông lên đường là cái tin GS Lê Văn Thiêm đã từ châu Âu trở về Việt Bắc.

Hồi đó, GS Lê Văn Thiêm, người Việt Nam đầu tiên có những công trình đăng trên tạp chí toán học quốc tế, người đã từ bỏ chức giáo sư ở một trường đại học châu Âu để về nước tham gia kháng chiến, đang là thần tượng của nhiều trí thức trẻ Việt Nam.

Ròng rã mấy tháng trời, Ông đã đến được chiến khu Việt Bắc. Nhưng khi đến nơi, thay cho việc vào học thì Ông lại được cử đi dạy! Ấy là vì những gì Ông tự học được đã vượt quá chương trình đại học vài năm đầu tiên. Ông đã nhanh chóng nổi tiếng là một trong những thầy giáo dạy toán giỏi nhất ở vùng tự do.

Trong thời gian này, Ông đã viết nhiều bài quan trọng góp phần xây dựng nền giáo dục non trẻ của nước Việt Nam mới.

Năm 1955, khi mới tròn 28 tuổi, Ông đã được Chính phủ cử làm Trưởng ban cải cách hệ thống các trường trung học.

Lòng thiết tha với sự nghiệp giáo dục của đất nước, cho đến tận bây giờ, vẫn là một trong những điều nổi bật ở con người Ông.

Tháng 9/1957, Ông được cử đi Matxcơva để thực tập nâng cao trình độ trong thời hạn một năm.

Buổi gặp đầu tiên với các thầy giáo hướng dẫn thì không phải là dễ dàng. Để thử trình độ, các giáo sư giao cho Ông một số bài tập.  Sau một tuần Ông miệt mài, chính họ cũng thấy bất ngờ vì lời giải của học trò.

Hoá ra đó không phải là một “bài tập” bình thường, mà là một trong những kết quả mới mà người thầy vừa thu được trong một công trình mới hoàn thành. Hoàng Tuỵ đã cho một cách chứng minh mới kết quả này.

Dĩ nhiên là các thầy giáo không chờ đợi nhiều hơn ở một học trò vừa bước vào nghề, và họ vui vẻ nhận lời hướng dẫn Ông. Chỉ trong vòng hơn một năm, Ông đã thu được những kết quả có giá trị, công bố trong 5 công trình nghiên cứu ở các tạp chí toán học lớn nhất của Liên Xô. Ông được phép ở lại thêm một thời gian để làm thủ tục bảo vệ luận án Phó tiến sĩ, và Ông đã bảo vệ thành công vào tháng 4/1959, tức là chỉ một năm rưỡi sau khi đặt chân đến đất Nga.

Thật đáng ngạc nhiên, khi một người gần như hoàn toàn tự học lại có thể thành công nhanh đến thế. Nhưng đó chính là phẩm chất, là ý chí Hoàng Tụy, một người không bao giờ chịu lùi bước trước khó khăn.

Từ "Vận trù học" đến quy hoạch lõm

Mặc dù rất ham mê Lí thuyết hàm số thực, lĩnh vực mà Ông đã có những đóng góp đáng kể và nhờ những đóng góp đó, đã bảo vệ thành công luận án Phó tiến sĩ, Ông quyết định rời bỏ nó. Nguyên nhân của quyết định đó thật rõ ràng: lĩnh vực nghiên cứu đó mặc dù rất quan trọng đối với toán học, nhưng lại hầu như chưa tìm thấy ứng dụng nào trong thực tiễn.

Ông trăn trở để tìm kiếm một lĩnh vực nào đó khả dĩ cần thiết trước mắt và lâu dài cho thực tiễn Việt Nam, đất nước đang phải đối diện với những khó khăn thiếu thốn hàng ngày. Và Ông đã chọn cho mình một hướng nghiên cứu mới: Vận trù học. Đó là bộ môn toán học, mà nói một cách nôm na, nghiên cứu các phương pháp tiến hành công việc sao cho hiệu quả nhất: hoặc là để tiết kiệm nhất (về thời gian, chi phí, đường đi,…), hoặc để đạt được nhiều sản phẩm nhất.

Thuật ngữ “vận trù học” hồi đó còn chưa có trong tiếng Việt. Chính Ông là người đã đưa từ đó vào ngôn ngữ Việt Nam. Cho đến ngày nay thì không chỉ các nhà toán học, mà hình như ai trong đời mình cũng đã từng có lần dùng chữ “vận trù” trong khi bàn bạc công chuyện hàng ngày.

Có lẽ, đóng góp to lớn của Ông không chỉ là những định lí, kết quả khoa học mà Ông đạt được trong lĩnh vực này, mà quan trọng hơn là ở chỗ, Ông đã góp phần làm cho mọi người phải nghĩ đến cách làm cho công việc của mình trở nên “vận trù” hơn! Từ một thuật ngữ khó hiểu trong tiếng Hán, “vận trù” đã trở thành tiếng Việt.

GS Hoàng Tuỵ trong căn phòng làm việc tại Viện Toán học Việt Nam. Ảnh: Lê Anh Dũng

Chủ tịch Hồ Chí Minh, người từng giao cho Ông nhiệm vụ nghiên cứu cách tổ chức bán hàng thế nào để thuận lợi hơn cho dân, đã bảo Ông tìm một từ nào đó dễ hiểu hơn từ “vận trù”. Nhưng rồi Ông cũng không tìm được từ nào thích hợp hơn. Bây giờ thì “vận trù” đã trở thành một từ dễ hiểu.

Chính trong ngành khoa học mà Ông đã tìm đến chỉ vì hy vọng nó có thể giúp ích cho thực tiễn Việt Nam, Ông đã đạt được những thành tựu rực rỡ nhất của mình. Công trình nghiên cứu về “quy hoạch lõm” của Ông năm 1964 đã trở thành kinh điển, và là công trình mở đầu cho một hướng nghiên cứu mới trong vận trù học. Trước Ông, người ta chỉ nghiên cứu cực tiểu hoá các “hàm lồi”, không phải vì trong thực tiễn chỉ gặp những hàm như vậy, mà chỉ vì, đối với các hàm lồi, ta đã có những công cụ toán học để giải quyết.

Khi bắt tay vào nghiên cứu vận trù học, Hoàng Tụy nhận thấy rằng, thực ra, các bài toán cần giải quyết trong cuộc sống thường lại không phải là hàm lồi, mà là hàm lõm. Thế là Ông tìm cách xây dựng một lí thuyết mới, cho phép tìm cực tiểu các hàm lõm. Ngày nay, khi nhắc đến Hoàng Tụy là người ta nhắc đến quy hoạch lõm, và nhắc đến quy hoạch lõm thì phải nhắc đến Hoàng Tụy.

Những người làm khoa học đều biết rằng, ghi được một dấu ấn như vậy trong khoa học là điều hết sức khó khăn. Thuật ngữ khoa học thế giới về ngành này đã có thêm một từ mới "nhát cắt Tụy” (“Tuy cut”). Chính công trình nghiên cứu của Ông đã thúc đẩy việc hình thành một chuyên ngành mới trong toán học: lí thuyết tối ưu toàn cục. Nhiều nhà toán học nước ngoài coi Hoàng Tuỵ là “cha đẻ của Tối ưu toàn cục”.

Đóng góp to lớn của Ông trong toán học đã được thừa nhận rộng rãi: Ông thường được mời làm báo cáo chính trong nhiều hội nghị quóc tế, tham gia ban biên tập của nhiều tạp chí toán học quốc tế. Đặc biệt, để ghi nhận công lao của Ông trong toán học, năm 1995, trường Đại học công nghệ Linkoping (Thuỵ Điển) đã tặng Ông danh hiệu cao quý “Tiến sĩ danh dự”. Có lẽ Ông là nhà khoa học Việt Nam đầu tiên nhận được danh hiệu cao quý đó của một trường đại học.

Nói thẳng về giáo dục hay là sự giãi bày tâm sự sâu nặng

Nói đến Hoàng Tụy, không thể không nói đến Ông với tư cách là một nhà giáo. Những ai đã từng được may mắn nghe các bài giảng của Ông đều không thể nào quên ngọn lửa của tình yêu toán học mà Ông luôn biết cách truyền cho họ với một niềm say mê lớn.

Các bài giảng của thầy Tụy thành công có lẽ không chỉ vì Ông trình bày bao giờ cũng rõ ràng, sâu sắc, biến mọi điều phức tạp thành dễ hiểu, mà chính là vì lòng say mê toán học của Ông đã truyền sang cho học sinh. Học với Ông, tôi nhận ra rằng, cái khó nhất, và là cái chủ yếu nhất trong giảng dạy chính là ở chỗ đó.

Rất có thể Ông không tự mình nhận thấy là đã lôi cuốn học sinh theo niềm say mê của mình, bởi lẽ, với Ông đó là điều thật tự nhiên. Cả khi không đứng trên bục giảng, Ông vẫn luôn là một thầy giáo tận tụy của lớp trẻ.

Tôi còn nhớ, những năm Viện Toán học mới thành lập, trình độ ngoại ngữ của cán bộ còn non, Ông đã giành rất nhiều thời gian chữa cho họ những lỗi chính tả, ngữ pháp tiếng Anh, tiếng Pháp, giúp họ hoàn chỉnh các bài nghiên cứu trước khi gửi ra nước ngoài. Và chính Ông cũng không ngại ngần khi học tập lớp trẻ.

Là một nhà giáo mẫu mực, Ông không bao giờ chấp nhận sự hời hợt, cẩu thả. Các bài viết qua tay Ông đều phải chữa đi chữa lại nhiều lần. Ông nghiêm khắc với chính mình, và cũng dạy cho lớp trẻ biết nghiêm khắc với bản thân họ.

Là người suốt đời gắn bó với sự nghiệp giáo dục, GS Hoàng Tụy thường trăn trở với những vấn đề đặt ra cho giáo dục hiện nay. Nhiều bài viết của Ông về các vấn đề giáo dục trên các báo đã gây những tiếng vang lớn.

Nhưng không thể thấy hết lòng thiết tha với sự nghiệp giáo dục nếu chỉ đọc các bài viết của Ông. Phải trực tiếp nghe Ông nói. Người ta có thể đồng ý hay không đồng ý với những quan điểm nào đó của Ông, nhưng không ai không cảm động trước nhiệt tình của Ông khi trình bày những quan điểm đó.

Không giống như những người đang phát biểu trong cuộc họp, Ông như đang giãi bày tâm sự sâu nặng của mình. Và trong cách Ông nói, dường như có cả sự day dứt của một con người khi chưa hoàn thành được ước nguyện nào đó của cuộc đời mình.

GS Hoàng Tụy đã viết hơn 100 công trình trên các tạp chí quốc tế. Ông đã được tặng danh hiệu Tiến sĩ danh dự, đã được nhà nước tặng Giải thưởng Hồ Chí Minh trong đợt đầu tiên.

Tưởng thế cũng đã là đủ cho một cuộc đời, một sự nghiệp. Nhưng không, với Ông thì đóng góp bao nhiêu cho khoa học, cho đất nước vẫn là chưa đủ. Ông vẫn tiếp tục viết, tiếp tục sáng tạo, số bài đăng trên các tạp chí quốc tế hàng năm của Ông vẫn đứng hàng đầu ở Việt Nam.

Mái đầu Ông bạc sớm ngay từ tuổi ba mươi, nhưng tấm lòng và nhiệt tình của Ông với khoa học và giáo dục thì vẫn còn trẻ mãi.

GS Hà Huy Khoái (Nguyên Viện trưởng Viện Toán học)

+++++++

Các tựa đề nhỏ do VietNamNet đặt

GS Hoàng Tụy qua đời ở tuổi 92

-GS Hoàng Tụy, một trí thức lớn đã qua đời lúc 15h30 ngày 14/7 sau thời gian lâm bệnh.